Zaburzenia równowagi, mobilności i zawroty głowy u osób starszych
Jednym z "wielkich problemów geriatrycznych" są zaburzenia równowagi, chodu, zawroty głowy i upadki. Dla wielu osób w wieku starszym zdarzające się coraz częściej upadki są niepokojącym objawem zachodzącego procesu starzenia organizmu. Powodują one lęk przed wystąpieniem poważnego urazu, który może w sposób istotny ograniczyć swobodę poruszania się oraz samodzielność i niezależność osoby starszej. W wieku starszym upadki są poważnym problemem medycznym, społecznym i ekonomicznym ze względu na ryzyko wystąpienia niepełnosprawności oraz śmiertelności.
Zachowanie równowagi człowieka jest zależne od wielu złożonych mechanizmów integrowanych przez układ nerwowy. Za granicę stabilności postawy ciała u człowieka uważa się powierzchnie przechodzącą przez środek ciężkości, gdzie przesunięcia w tym zakresie mogą spowodować wypadek.
Człowiek starszy, u którego występują zaburzenia równowagi powinien być spostrzegany jako chory neurologicznie, z zaburzeniami w obrębie zmysłów, wzajemnie się wspierających i uzupełniających w codziennym funkcjonowaniu.
Zaburzenia równowagi w wieku podeszłym są skutkiem zmian starczych i chorobowych oraz wpływu niekorzystnych warunków zewnętrznych. Brak zdolności wyrównania równowagi stanowi jej utratę.
W wieku starczym występuje pochylenie całej sylwetki ciała do przodu. Jest to wynik procesów inwolucyjnych w mięśniach i w układzie nerwowym. Na utrzymanie wyprostnej, fizjologicznej postawy ciała mają wpływ procesy koordynacyjne. W medycynie upadek określany jest jako nagła, niezamierzona zmiana pozycji polegająca na utracie równowagi podczas chodzenia lub innych czynności ,w wyniku której osoba poszkodowana znajduje się na ziemi, podłodze lub innej nisko położonej powierzchni. Upadki są zjawiskiem dosyć często występującym w populacji osób w podeszłym wieku, ryzyko ich występowania zwiększa się wraz z wiekiem. Szacuje się, że największą grupę osób, którym przytrafia się to niebezpieczne zdarzenie, stanowią rezydenci domów opieki(około 45%).
Czynniki ryzyka upadków:
- Zaawansowany wiek > 75. rż.,
- Płeć żeńska, rasa biała,
- Samotne zamieszkiwanie
- Incydenty wcześniejszych wypadków (upadki w wywiadzie),
- Zmiana wzorca chodu, tzw. Chód starczy,
- Mała masa ciała,
- Niedożywienie, osłabienie, wyniszczenie organizmu,
- Upośledzenie funkcji poznawczych,
- Polipragmazja (> 4 leki),
- Wielochorobowość (polipatologia),
- Nieodpowiednie warunki mieszkaniowe,
- Stosowanie sprzętu ortopedycznego ułatwiającego przemieszczanie się.
Przyczyny upadków:
1. wewnętrzne (organiczne)
- wynikające z procesu starzenia się organizmu,
- wynikające ze stanów chorobowych,
2. zewnętrzne (środowiskowe).
Przyczyny wewnętrzne, wynikają z procesu starzenia się organizmu, to głownie:
- pogorszenie sprawności układu nerwowego (pogorszenie koordynacji ruchowej, zwolnienie czasu reakcji , obniżenie zdolności odczuwania dotyku - utrudniające rozpoznanie przeszkody, wibracji, temperatury),
- zmiana postawy ciała (pochylenie do przodu, chód drobnymi kroczkami),
- pogorszenie sprawności układu mięśniowego, wzroku oraz słuchu (pogorszenie kontroli wzrokowej i słuchowej chodu).
Do chorób znacznie zwiększających ryzyko występowania upadków można zaliczyć:
- choroby narządu słuchu (choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza, urazy, złamania i stany zapalne narządu ruchu, schorzenia stóp oraz każde pogorszenie sprawności ruchowej),
- choroby neurologiczne (choroba Parkinsona - ryzyko upadków zwiększone około dziesięciokrotnie, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, stany po udarze mózgu, czasowe zaburzenia świadomości, drgawki, zespół tętnicy podstawowej i kręgowej, polineuropatie, padaczka),
- choroby psychiczne (demencja, delirium, ciężka postać depresji, stany lękowe),
- choroby układu sercowo-naczyniowego (hipotonia ortostatyczna i poposiłkowa, zaburzenie rytmu serca, omdlenia, zawał mięśnia sercowego),
- zaburzenia funkcjonowania narządu wzroku i słuchu (niedosłuch, niedowidzenie, np. jaskra, zaćma),
- zaburzenia metaboliczne (hipoglikemia, hipokaliemia, niedożywienie, zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej, niedoczynność tarczycy),
- zaburzenia układu moczowo-płciowego (nie trzymanie zwieraczy, nykturia, omdlenie pomikcyjne, podefekacyjne),
- leki (w szczególności: hipotensyjne, nasenne, np. benzodiazepiny, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, diuretyki, odurzejące, a także polipragmazja).
Przyczyny zewnętrzne, do (środowiskowych) przyczyn upadków zaliczamy:
- nieodpowiednie oświetlenie (zarówno niedostateczne, jak i oślepiające),
- brak korekcji zaburzeń ostrości wzroku i słuchu (brak lub nieodpowiednio dobrane okulary, brak aparatu słuchowego),
- przeszkody związane z podłożem (śliskie podłogi - mokre, wypastowane, nie umocowane dywany, z pozawijanymi brzegami, progi, nierówności terenu, strome, wysokie schody bez poręczy),
- brak udogodnień dla osób starszych w instytucjach oraz mieszkaniach (np. brak uchwytów, poręczy, włączniki światła zamontowane zbyt wysoko, w miejscach trudno dostępnych),
- nieodpowiednie obuwie (zbyt wysokie obcasy, śliska podeszwa),
- bałagan (np. niepozwijane, długie przewody antenowe, elektryczne),
- nieodpowiednie meble (np. zbyt miękkie fotele, krzesła, fotele na kółkach, niskie oparcia krzeseł, brak poręczy lub poręcze zbyt krótkie, niestabilne krzesła, stoły, wysoko zawieszone półki, szafki),
- zbyt niska temperatura pomieszczeń (upadki wywołane hipotermią),
- pogorszenie warunków atmosferycznych.
Upadki u osób starszych nie zawsze są poprzedzone zaburzeniami równowagi. Mamy tu do czynienia z upadkami nagłymi ( napad atoniczny)- jest to nagła, przejściowa utrata napięcia mięśniowego w kończynach dolnych podczas chodzenia lub w trakcie stania.